İraq Kürdüstanı, İspaniya Kataloniyası... 2017-ci ilin buraxılmış şansı

İraq Kürdüstanı, İspaniya Kataloniyası... 2017-ci ilin buraxılmış şansı

2017-ci ildə beynəlxalq aləmdə konkret olaraq İraq Kürdüstanında İspaniya Kataloniyasında  baş vermiş ardıcıl geosiyasi və siyasi proseslərdən  Azərbaycan yararlana bilmədi. Niyə?

Qeyd etmək vacibdir ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının 22 sentyabr 2017-ci il tarixli qərarında İraq dövlətinin ərazi bütövlüyü dəstəkləndi və 25 sentyabrda İraq Kürdüstanının keçirəcək olduğu referendum regiona qeyri-sabitlik və gərginlik gətirəcəyi elan olunmuşdu.

25 sentyabr 2017-ci ildə İraq Kürdüstan muxtariyyətinin mərkəzi Bağdad hökumətin razılığı olmadan keçirdiyi müstəqillik referendumu demək olar ki, bütün dünya ölkələri tərəfindən dəstəklənmədi və qınandı.

Dünya aparıcı ölkələrinin hadisəyə kəskin mövqedən çıxış etmələri diqqəti cəlb etdi. Bütün Avropa ölkələri rəsmi qaydada İraq Kürdüstanındakı separatizmi pislədilər, İraq dövlətinin ərazi bütövlüyünü dəyişməz olduğunu elan etdilər. Hətta ABŞ və Rusiya  Ərbilin Bağdadın razılığı olmadan keçirdiyi müstəqillik referendumunun nəticələrini tanımadıqlarını  bəyan etdilər baxmayaraq ki, öncədən həm ABŞ həmdə Rusiya İraq kürdlərinə dəstək verirdilər. Regionun aparıcı dövlətləri Türkiyə və İran Masud Bərzaninin özbaşına mərkəzi İraq hökumətinin razılığı olmadan separatist xarakterli referendum aktını kəskin pisləyərək İraq Kürdüstanına hərbi müdaxilə edəcəklərini dilə gətirərək rəsmi Bağdad hökumətinə hər tərəfli yardımçı olacaqlarını da elan etdilər.

    İraq Kürdüstan muxtariyyətinin lideri  Masud Bərzani təkləndiyindən və Kürdüstanın İraq tərkibində muxtariyyətinin ləğvinin qarşısının almaq məqsədi ilə əvvəlcə “İşid”lə mübarizə zamanı əldə etdiyi etnik tərkibi turkamanlardan ibarət olan neftlə zəngin Kərkük əyalətindən çıxaraq mərkəzi İraq hökumətinə təhvil verdi. Sonradan təzyiqlərə tab gətirməyən  İraq Kürdüstan muxtariyyətinin lideri  Masud Bərzani istefaya getdi.

    İraq Kürdüstan muxtariyyətinin separatist addımları kürd xalqına ağır nəticələr verdi. Ən başlıcası o idi ki, İraq dövlətinin parçalanmasını arzulayan və planlaşdıran az sayda bəzi dövlətlərin  vədlərinə sahib durmaması  kürdlərin müstəqillik inamını sındırdı. Ikincisi muxtariyyətin nəzəratində olan digər əraziləri itirdilər və bu ərazilərlə birlikdə muxtariyyətin büdcəsinin 60% təşkil edən neft gəlirlərindən  məhrum oldular, muxtariyyətin beynəlxalq əlaqələri mərkəzi Bağdad hakimiyyəti tərəfindən nəzarətə götürüldü və yeganə çıxışı olan Türkiyə ilə əlaqələr daha da ağırlaşdı.  İraq Kürdüstan muxtariyyətinin separatist istəyi belə cəzalandırıldı.

2017-ci ildə dünyada baş vermiş hadisələrdən ən başlıcası İspaniyanın Kataloniya əyalətində separatist meylli regional hökumətin keçirdiyi müstəqillik referendumudur.  Qeyd edək ki, 01 oktyabr 2017-ci il tarixdə İspaniyanın Kataloniya əyalətində  mərkəzi Madrid hakimiyyətinin razılığı olmadan regional yerli hökumətin  müstəqillik referendumu keçirdi. 27-si oktyabrda isə Kataloniya regional parlamenti müstəqillik elan etdi. Mərkəzi Madrid hakimiyyəti Kataloniyada müstəqillik ideyasının aparıcı qüvvəsi Kataloniyanın regional rəhbəri Puçdemon vəzifəsindən azad edildi, regional parlament dağıdıldı və bir başa Madriddən idarəetmə tətbiq olundu.  Separatist liderlərə qarşı cinayət işi açıldı, çoxlu sayda vəzifəli şəxslər həbs edildi. Puçdemon başda olmaqla  və bir neçə separatist İspaniyadan qaçaraq Belçikaya sığındılar.

 İspaniya Kataloniyasının mərkəzi Madrid  hakimiyyətinin razılığı olmadan müstəqillik referendumu keçirməsi və müstəqilliyin elan etməsi ABŞ, Rusiya, Çin, Almaniya və sair ölkələr dünya ölkələri tərəfindən kəskin tənqid edildi, İspaniyanın ərazi bütövlüyü dəstəkləndi.  BMT-nin baş katibi Antonio Qutereş Kataloniya konfliktinin İspaniyanın daxili işi olduğunu bəyan etdi.

Kataloniya regional hakimiyyətinin separatçı istəyi separatşı meyilli liderlərin regional hakimiyyətdən uzaqlaşmasına və təmizlənməsinə, Madriddən birbaşa idarəetmənin tətbiqinə səbəb oldu.

İraq Kürdüstanında və İspaniya Kataloniyasında baş verən hadisələr dünya dövlətlərinin separatizmin nə qədər təhlükəli olmasını xatırladaraq, başqa dövlətlərin ərazi bütövlüyünü şübhə altına alan separatist qüvvələrə dəstək verən dövlətləri düşünməyə məcbur etdi. ABŞ-da, Rusiyada, Çində, Fransada, İspaniyada, İtaliyada ümumiyyətlə bütün dövlətlər separatizmin ancaq  keçmiş SSRİ ərazisində, şərqdə deyil bütün dünya və güclü dövlətlərin təhlükəsinə mənbə olduğu bir daha göstərdi. Bu durumda dünya dövlətləri separatizmin hər bir halda büruzə verməsinin qarşısını almağa israrlı olduğunu göstərdi.

  Bəs biz bu şəraitdən niyə yararlana bilmədik?!

Yadımıza salaq ki, keçmiş DQMV Azərbaycanın Respublikasının tərkib hissəsi olmaqla  SSRİ-nin dəstəyi və Ermənistanın  hərbi müdaxiləsi nəticəsində “müstəqillik referendumu”  keçirilmiş “müstəqilliyi” elan edilmiş Azərbaycan Respublikasının həm tarixi həmdə  siyasi ərazisidir. Hansı ki, dünyanın heç bir dövləti və beynəlxalq təşkilatı həmin “müstəqilliyi” tanımamışdır. Üstəlik Dağlıq Qarabağ ətrafı  7 (yeddi) rayonumuz erməni separatistləri və Ermənistan ordusu tərəfindən işğal edilmişdir. Bir milyondan artıq etnik azərbaycanlılar öz tarixi torpaqlarımızdan qovulmuş, Ermənistan ordusu və erməni separatçıları tərəfindən etnik azərbaycanlılara qarşı dünya dövlətlərinin tanıdığı soyqırımları törətmişlər. Erməni separatistləri və Ermənistan Respublikası dövlət qoşunları Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq təşkilatların və dövlətlərin beynəlxalq səviyyədə tanıdıqları ərazilərimizin işğal faktı 25 ildir ki davam edir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə 822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884(1993) saylı Qətnamələri ermənilər tərəfindən işğal edilmiş Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionundan və işğal edilmiş ətraf rayonlardan dərhal çıxarılması tələb olunsa da dünyanın ən ali beynəlxalq təşkilatın qətnamələri icra edilmir.

Beynəlxalq hüquq və beynəlxalq siyasi vəziyyət Azərbaycan dövlətinin lehinə olduğu halda niyə Azərbaycan öz ərazilərini hərb yolu ilə azad etmək istəmədi? 

Hesab edirəm ki, bu istəyin qarşısını alan Rusiyadır. Əvvəla qeyd edim ki, SSSR-nin birinci və sonuncu prezidenti  M.S. Qarbaçov Qarabağ məsələsində Rusiyanın gələcək siyasətini müəyyənləşdirdi və bu istiqamət Rusiya prezidenti  B.N. Yelçin tərəfindən daha da sərt və açıq şəkildə erməni separatizmini və Ermənistanı dəstəkləməklə ermənilərin Azərbaycan ərazisini işğalına başlıca amil oldu. Bir mənalı olaraq Qarabağ konfliktinin həlli bu gün Rusiyadan aşlıdır.

D. Tramp administrasiyasının  aşıqlaması  Qarabağ məsələsinin Rusiya təsir dairəsində olmasını bir daha təstiqlədi. Rusiya XİN S. Lavrovun “Qarabağ Azərbaycanın daxili problemi deyil” açıqlaması Qarabağ konfliktində  Rusiyanın gizli olmayan maraqlarını bir daha xatırlatdı.

  Ermənistan-Rusiya rəsmi hərbi əlaqələri 29.12. 1991-ci ildə “Dostluq, əməkdaşlıq və təhlükəsizlik” müqaviləsi ilə başlamışdır.

  Ermənistan və Rusiya arasında 21.10. 1994-cü ildə imzalanan müqaviləyə əsasən Rusiyaya Gümrü və İrəvanda olmaqla iki hərbi baza qurmuşdur.

   2010-cu ildə isə Rusiya-Ermənistan ikitərəfli müdafiə müqaviləsinin  Gümrüdə Rusiya hərbi bazasının icarə müddəti 2044-cü ilə qədər uzadılmışdır.

   Ermənistan Rusiyanın təklif və təşkil etdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Təşkilatına 15.05.1992-ci il  MDB üzv dövlətlərinin Daşkənddə imzaladığı müqavilə əsasında daxil olmuşdur.

   14.11.2016-cı ildə isə V.V. Putinin imzaladığı sərəncamla Rusiya-Ermənistan birgə qoşun birliyi yaratmışdır.

 Rusiya ilə Ermənistan arasında ikitərəfli hərbi müqavilə və KTM-nin şərtləri, Ermənistan dövlət sərhədinin Rusiya nəzarətində olması,  Qafqazda yeganə rus hərbi bazalarının Ermənistanda yerləşməsi və eyni zamanda Ermənistan iqtisadiyyatının tam şəkildə Rusiya nəzarətində olması de fakto Ermənistanın Rusiyanın əyalətinə çevirmişdir.  Qarabağ konflikti Rusiyanın Zaqafqaziyada  olmasını təmin edən və Zaqafqaziya dövlətlərinə əsasən də Azərbaycan və Ermənistana təsirinin  zəmanətidir. Odur ki, Qarabağ konfliktinin bu gün ki vəziyyətdə faktiki olaraq dondurulmuş halda saxlanılması ancaq və ancaq Rusiya maraqlarına xidmət edir.

Ancaq ki, beynəlxalq aləmdə situasiya dəyişkən olur, müttəfiqlər tərəflərə, tərəflər müttəfiqə çevrilir. Suriya məsələsi bu hala əyani sübutudur. Rusiyanın şərqi Ukrayna  və işğal etdiyi Krıma görə beynəlxalq sanksiyalara məruz qalması, Rusiyanın Suriya problemində əsl həqiqətdə NATO müttəfiqlərinin və koalisiyanın hədəfinə çevrilməsi, MDB və KTM dövlətləri arasında  fikir ayrılıqları, Ermənistanın Avropa ittifaqı ilə assosiasiya müqaviləsinin imzalaması, Ermənistanda faşist erməni cəlladlarının qəhrəman elan edilməsi, erməni faşizminin dövlət siyasətinin təbliği,  Ermənistanda rusofobiyanın və antirus meyllərinin pik həddə çatması Rusiyanın Ermənistanı cəzalandırmaq fikrinə salmışdı. Bu fonda Azərbaycanla Rusiya arasında həm dostuq hədə ticarət əlaqələrinin yüksək olması, eyni ilə beynəlxalq arenada Rusiyanın təklənməsini əngəlliyən Azərbaycan xarici siyasəti, çoxlu beynəlxalq məsələlərdə həmfikir olması və  bu günə kimidə Aİ-lə assosiasiya müqaviləsi imzalamayan Azərbaycanın Qarabağ məsələsində şanslarının yüksək olmasının sübutudur. Azərbaycanda rus dilinə və rusdilli əhaliyə və onların inanclarına  olan isti münasibət, ikinci dünya müharibəsinin tarixinin qorunması Azərbaycan-Rusiya əlaqələrinin pozulmasına qarşı amillərdəndir. Həmdə Azərbaycan enerji resurslarına malik iqtisadi və siyasi cəhətdən  dayanıqlı, Qafqazın ən böyük dövləti və güclü ordusuna  malikdir.   Azərbaycanın dünyanın ən güclü ordularından  birinə sahib olan Türkiyə ilə hərbi müqavilə imzalayan dövlətdir.

  Qeyd edilənləri Rusiya nəzərə alaraq Azərbaycan-Ermənistan Dağlıq Qarabağ konfliktində neytral vəziyyətdə olacaqdı, əgər Azərbaycan müharibə yolu ilə Qarabağı azad etmək uşun hərbi əməliyyatlara başlasaydı Rusiya heç bir halda Azərbaycan dövlət ərazisinə müdaxilə etməyəcəkdi. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda hərbi əməliyyatlara başlaması  Rusiyanın maraqlarına  qısa müddətli olsa da xidmət edəcəkdi, bununla Rusiya Ermənistanı cəzalandırmaqla Ermənistanın dövlət kimi mövcudluğunun qarantı olduğunu əyani sübut edəcəkdi.

Dünya dövlətləri Azərbaycanın Qarabağda başladığı hərbi əməliyyatlarına münasibəti İraq Kürdüstanı və İspaniya Kataloniyası fonunda susqunluqla müşahidə ediləcəkdi. Ermənistanı dəstəkləyən və Qarabağ və ətraf rayonların işğalında xüsusi xidməti ilə seçilən İran dövlətin Suriyada apardığı əməliyyatlar fonunda Tramp administrasiyasının İranı hər hansı bəhanə ilə cəzalandırmaq istəyi İranı Ermənistana yardım fikirlərindən yayındıracaqdı. Bununla da Azərbaycan Qarabağ məsələsində böyük irəliləyişə bəlkə də konfliktin tam həllinə nail olacaqdı. Odur ki, 2017-ci ilin bizə verdiyi tarixi şansı qiymətləndirə bilmədik!

Dadaşov  Vüqar Piri oğlu

1-ci Qarabağ müharibəsi veteranı, hüquqşünas